Matikiti maji hulimwa kama zao la biashara katika sehemu nyingi duniani zenye hali ya hewa ya joto la wastani. Zao hili lina wapatia watu shughuri za kufanya na hivyo kuwapatia kipato kuanzia kwenye nyanja za uzalishaji hadi kwenye matumizi. Matikiti maji ni mojawapo ya jamii aina ya matunda au mbogaboga inayotambaa. Mimea hii inapatikana katika kundi linalojumuisha mimea mingine (curcubitaceae family) kama matango, maboga na maskwash (squash).
Zao la tikiti maji ni mojawapo ya zao ambalo lina faida kubwa sana ukilinganisha na mazao mengine kwa muda mfupi. Katika shamba la ukubwa wa ekari moja (1 acre) lililoandaliwa vizuri, kupandwa na kuhudumiwa vizuri mkulima ana uwezo wa kuvuna kiasi cha tani 15-36, ambacho kitamsaidia kupata fedha za kukidhi mahitaji yake mbalimbali na kuondokana na umasikini.
Tikiti maji tayri kwa kuliwa
UCHAGUZI WA ENEO
Matikiti maji husitawi katika maeneo yenye joto la wasitani yaani haihimili hali ya joto kali sana, baridi kali, mvua nyingi wala udongo unaotuamisha maji, magonjwa ya fangasi na wadudu waharibifu.
Joto: Matikiti hukua vizuri katika maeneo yenye joto la wastani wa nyuzi kati ya 21 – 30 sentigradi. Iwapo mitikiti itapandwa katika maeneo yenye joto chini ya nyuzi 15 za sentigrade huchelewa kuota.
Mvua: Matikiti maji yanahitaji kiasi cha mvua kati ya millimita 400 – 600 kwa msimu. Mvua nyingi husababisha uwepo wa magonjwa ya fungasi na bakteria ambayo huathili mavuno.
Hali ya Udongo: Kilimo cha matikiti huhitaji udongo wenye rutuba nzuri ulio na virutubisho. Vile vile haihitaji udongo wenye kiasi kikubwa cha tindikali na alikali kubwa. Hali ya udongo katika kipimo cha pH iwe kati ya 6.0 na 7.0. Ingawa mmea una uwezo vile vile wa kuhimili kwenye udongo wenye pH 5.0
Mikoa ya Tanzania: Kilimo cha matikiti maji kinakubali vizuri kwenye ukanda wa pwani na miinuko kidogo kama DSM, Tanga, Morogoro, Mtwara, Lindi na Pwani ambapo kuna jua la kutosha. Muda mzuri wa kupanda ni kipindi cha kipupwe mwezi wa tatu mpaka wa tisa.
Fyeka vichaka na ng’oa visiki vyote. Katua kwa kina cha sm 22.5 kwenye Sesa. Kabla ya kupandikiza udongo utifuliwe vizuri na majani yaondolewe kabisa. Shamba liandaliwe vizuri kwa kusafisha ili kuondoa mimea mingine ambayo inaweza kuwa ni chanzo cha magonjwa. Weka mbolea ya samadi debe moja kwa kila mita 10 za eneo. Tengeneza matuta katika sehemu ambayo ina majimaji.
Upandaji wa tikiti maji
Katika shamba la ukubwa wa hekta moja kiasi cha kilo 3 – 4 cha mbegu kinaweza kutumika. Panda mbegu 2 au 3 moja kwa moja katika kila shimo. Usipande katika kitalu kwasababu miche ya mitikiti huwa ni dhaifu sana wakati wa upandikizwaji iwapo itapandwa kwenye kitalu hivyo kupelekea kufa kwa miche hiyo. Panda umbali wa sentimeta 2 chini ya udongo kwa umbali wa mita 1 hadi 2 kutoka shina hadi shina na mita 1.5 – 3 kutoka mstari hadi mstari.
Zingatia: usitumie mbegu za tikiti ulilonunua (kwa ajili ya kula) kwasababu linaweza kuwa ni chotara (Hybrid) ambayo hupelekea kushusha kiasi na ubora wa matikiti yatakayo zaliwa kwa sababu yatakuwa ni kizazi cha pili (F2).
Mbegu Bora za Matikiti
Mbegu maarufu ya tikiti ni Sukari F1, hata hivo madukani zinapatikana nyingi bora na tofauti tofauti kama vile:
Mimea ya mitikiti huanza kuota, baada ya kama wiki 2 hivi. Hivyo katika mbegu mbili au tatu ulizopanda kata moja na uache ile miche yenye afya zaidi ndio uendelee kukua. Ni vizuri ukaacha miche miwili katika kila shimo.
Angalizo: Usinga’oe mche bali ukate ili kuzuia kusumbua mizizi ya mche uliobaki. Vilevile unaweza kupandishia udongo kwenye mashina ili kusaidia kupunguza maji kutuama kwenye mimea yako, pia unaweza kuweka samadi badala ya kupandishia udongo ukiwa na nia ileile ya kuzuia maji yasituame na kuongeza rutuba. Kama una sehemu ndogo ya shamba unaweza kuyawekea matikiti waya wa kutambalia, ila inabidi uwe imara kwa sababu ya kuhimili uzito wa matunda. Wakati mimea inapo anza kutambaa kwenye waya ni lazima uifundishe (kuielekezea) kwenye waya na kuifungia.
Shamba linatakiwa limwagiliwe mara kwa mara wakati mvua zinapokosekana au wakati wa mvua chache. Kipindi muhimu zaidi ambapo mimea hii huhitaji maji ni katika kipindi cha uotaji wa mbegu, wakati wa kutoa maua na siku takribani kumi kabla ya kuvuna. Iwapo kutakuwa na ukosefu wa maji kutasababisha kutengenezwa kwa matunda ambayo si mazuri na yenye umbo baya, pia kupungua kwa ukubwa wa tunda.
Angalizo: usimwagilie matikiti wakati wa jioni sana au usiku kwasababu inaweza kusababisha magonjwa ya majani kutokana na unyevu kukaa muda mrefu. Vile vile usimwagilie juu ya maua wakati wa asubuhi au jioni kwasababu unaweza kuzuia wadudu kama nyuki ambao ni muhimu sana wakati wa uchavushaji.
Mbolea ya kupandia: Wakati wa kupanda tumia DAP weka gram 5 kwa kwa kila shimo (lenye mbegu moja, na weka gram 10 au 15 kama kuna mbegu 2 au 3), hakikisha mbolea na mbegu havigusani.
Mbolea ya kukuzia: Wiki mbili baada ya miche yako kuota weka mbolea ya kiwandani NPK (Yaramila winner) gram 5 tena kwa kila mche, hakikisha unaichimbia chini na isigusane na mmea. Weka mbolea yenye Calcium kama Yaramila nitrabo au CAN gram 10 kwa kila shina unapoona matunda yameanza ili kusaidia kupata matunda makubwa na mazuri.
Kwa ekali 1 ya matikiti utahitaji mfuko mmoja wa DAP, mmoja wa NPK na mmoja wa CAN ikiwa utabakiza miche miwili kwa kila shimo.
Hivi ukiwa shambani unawezaje kupima gram 5 au 10 za mbolea? Ni vigumu lakini kwa makadirio ya karibu ujazo wa kifuniko kimoja cha maji safi au soda take-away ni sawa na gram 5 hivyo ili upime gram 10 jaza vifuniko viwili vya maji safi. Soma hapa mahitaji ya mbolea katika mahindi
Matandazo (Mulches)
Matandazo ina maana ya kutumia nyasi na mabaki ya mimea mingine kufunika aridhi. Baada ya miche kutambaaa kwa kiasi unaweza kuweka matandazo (mulches) ambayo yaweza kuwa nyasi kavu kwenye udongo ili kuzuia upotevu wa unyevu vile vile kupunguza uotaji wa magugu shambani kwako. Vile vile matandazo yakioza yanaongeza rutuba kwenye udongo na hulinda udongo dhidi ya mmomonyoko wa udongo.
Matikiti maji shambani
WADUDU NA MAGONJWA YA TIKITI MAJI
Wadudu wa matikiti wako wa aina mbalimbali na wanaoshambulia sehemu za majani na maua, na wengine hushambulia matunda, pia kuna magonjwa ya fangasi ambayo hushambulia mimea.
Magonjwa kama ukungu wa unga (powdery mildew) na wa chini (Downy mildew) na mengine yathibitiwe kabla hayajaleta madhara kwenye mimea. Ili kujua dawa za magonjwa ni vizuri kuchukua sampuli na kwenda nayo kwenye duka la dawa na pembejeo za kilimo ili kupata dawa sahihi. Dawa aina ya Mancozeb inaweza kutumiwa kuthibiti magonjwa hayo hapo juu.
Vilevile matikiti hushambuliwa na wadudu ambao hukaa katika majani, maua na matunda. Dawa aina ya KARATE itasaidia kuua wadudu wa majani, maua na matunda. Soma hapa magonjwa ya nyanya na dawa zake
UVUNAJI NA UHIFADHI WA MATIKITI
Matikiti maji ni miongoni mwa mazao yanayochukua muda mfupi sana kukomaa. Kwa kawaida tikiki maji huwa tayari kwa kuvuna baada ya siku 80 hadi 100 baada ya kupanda. Vuna wakati tunda limeiva kabisa. Vuna kwa wakati unaofaa. Epuka kulijeruhi tunda. Hifadhi katika eneo lenye ubaridi nyuzi 15 hadi 20 C. Hifadhi vizuri, unyevua-anga (humidity) uwe 80 hadi 85%. Uza mara tu baada ya kuvuna shambani.
Ukipanda matikiti yako kwa nafasi ya 1m x 2m utakua na mashimo 2000 ya kupanda mbegu zako. Ikiwa kila shimo utapanda mbegu tatu na ukapunguzia mche mmoja na kuacha miwili ikue basi utakua na mimea 2 x 2000 = 4000.
kwa hiyo kwa ekali moja utakua na mimea 4000 ya matikiti. haya tufanye umeipunguzia matunda na hivyo kuufanya kila mmea uzae matunda mawili tu hivyo tunatarajia utavuna matunda 2 x 4000 = 8000.
Hivyo basi katika ekali moja ya matikiti uliyopanda kwa nafasi ya 1m x 2m ukakuza mimea 4000 utapata matunda 8000!
Tuchukulie mathalani umeamua kuuza matikiti yako shambani kwa bei ndogo kabisa ya Tsh. 1000 kwa tikiti moja, ukiuza matikiti yote 8000 utapata jumla ya Tsh. 1000 x 8000 = Tsh. 8,000,000 (Milioni nane)!
Inawezekana kabisa kuwa huu mchanganuo ni wa nadharia tu lakini ndugu yangu tumechukulia makadirio ya chini sana. Unajua ni kwanini?
Angalia hapa:
Mmea mmoja unaweza kuzaa matunda mangapi? We unajua lakini licha ya hayo yote sisi tumechukulia matunda mawili tu kwa mmea mmoja.
Pia bei ya tikiti inategemea ukubwa wake lakini sisi tumechukulia yote ni sawa na tunauza kwa bei moja tu.
Halafu pia bei ya matikiti tumechukulia ni Tsh 1000 tu wakati inaweza kuwa hadi Tsh 2000 uki-target wakati mzuri kwa soko.
Bila shaka utakuwa umenielewa vizuri sana, sasa fursa nimeiweka mikononi mwako na nimekufumbua macho yako, kazi kwako ndugu yangu. Lakini pia waweza kupitia namna ya kuzalisha matango na mananasi kisasa. Usisahau kuacha comment yako hapa chini.
Mtaalamu wa kilimo, Blogger, na Mwandishi wa makala za Kilimo gazeti la Mwananchi. Unaweza kuwasiliana nami ukitaka kujua jinsi ya kufanya kilimo cha korosho, miwa na mazao mengine. Pia namna ya kutunza mazao yako; yaani kuhusu mbolea, madawa ya magugu, wadudu na magonjwa.
nashukuru kwa elimu yako nzuri sana.nakuhakikishia nitaifanyia kazi fulsa hii na kwa mpango wa mungu nitafanikiwa na wewe ushukuriwe kwani naamini umenisogeza hatua moja mbele
Labda pia naombeni kuondolewa wasiwasi juu ya kilimo hiki.je jipi kuhusu mkoa wa kagera wilaya ya muleba kilimo hiki ni rafiki wa mazingira?Vipi kuhusu vipimo hivi vya pH,mm za mvua na kiwango cha jotoridi na ubaridi nitavipataje mimi mtu wa hali ya chini kikipato?mbegu na mbolea naweza kuzipata wapi kwa urahisi?vipi kuhusu bei ya vitu hivyo nilivyovitaja?nitashukuru nikipata majibu kupitia email yangu ya srupenda@gmail.com
Mazingira / Hali ya hewa ya Muleba haina tatizo na kilimo cha matikiti maji.
Vitu kama mbegu na mbolea vinapatikana katika maduka ya pembejeo za kilimo ama kwa suala la bei: Urea kwa kawaida ni Tsh 50,000, CAN ni Tsh 55,000 na DAP ni 80,000. Hizo ni bei kulingana na mazingira ya kwetu, hata hivyo bei zinaweza kubadilika kulingana na mazingira kwa hiyo inaweza kupungua au kuongezeka kidogo kwa niliyotaja mimi.
Kuhusu vipimo vya Ph, joto na mm za mvua: hivi vinahitaji maelezo ya kutosha kwani ni changamoto kwa wakulima wengi. Hivyo nitaanza makala maalum kwa ajili hiyo.
kilimo cha matikiti katika ukanda wa mto ruvu (mlandizi) kinaweza kukubali bila kuathiri uzalishaji na ubora wa tikiti kama masharti yote ya kilimo hicho yakifwatwa? nikimaanisha hali ya hewa ya eneo inaruhusu?
Napimaje ardhi ili kujuwa rutuba kama ina fahaa kwa hicho kilimo cha matikiti..!!? je naweza ku chota udogo wa eneo la shamba nakwenda wanako uza pembejeo na mbegu za mimea wana weza kupima pia..? au sehemu stahiki ni ipi..ili nijirizishe na eneo stahiki..!!?
Beatrice henry · June 18, 2018 at 21:26
Naomba unitafute nina shida nataka unisaidie kuhusiana na kilimo 0653753361
juvenile assey · July 27, 2018 at 14:03
kilimo ni uti wa mgongo sote tunaweza
Maestro · July 27, 2018 at 20:52
Jaman mm ni mwanafunzi wa chuo…nasomea mambo ya jiologia na utafiti wa madini lkn kupitia makala hzi …zimenitia hamasa sana kiasi cha kutokupuuzia kilimo kabsa…asanten sana kwa hii elimu sasa ni kusaka mtaji mtaani ili kukomaa na kilimo
Sebastian Arbogast · July 29, 2018 at 13:28
napenda kilimo, blogu yenu inanipa hamasa sana!
khamis · August 4, 2018 at 16:02
jee naweza kupata no zako ama una group yyte ambayo naweza kutuma pesa ukaniunga?
Alizeti hutambulika kitaalamu kama Helianthus Annus na hulimwa kwa wingi karibu maeneo yote nchini Tanzania katika nyanda za kaskazini, kati, mashariki pamoja na nyanda za juu kusini hasa katika mikoa ya Shinyanga, Singida, Dodoma, Iringa, Read more…
Kitalu ni nini? Kitalu ni sehemu ambayo miche huoteshwa na kutunzwa kabla ya kupandikiza bustanini / shambani. Ni muhimu kujua jinsi ya kuandaa na kutunza kitalu cha miche ya mboga mboga kwa sababu mazao mengi Read more…
Magonjwa ya pilipili hoho ni moja ya sababu kuu zinazoweza kusababisha hasara kubwa sana katika kilimo cha pilipili hoho. Hasara ya mpaka asilimia mia inaweza kutokea kama hatua za kuyadhibiti magonjwa ya pilipili hoho hazitachukuliwa Read more…
29 Comments
music department · February 20, 2017 at 11:25
Enter your comment…number yangu jamanii 0753389875 nahitajii uo ufundi wa matikiti
Francis Denis · March 15, 2017 at 23:41
Nimejipanga ili kuhakikisha natumia elimu niliyoipata humu ndani na kuifanyia kazi
Mtalula Mohamed · March 25, 2017 at 18:39
Nakutakia mafanikio mema, itakuwa vizuri ukitujuza unavyoendelea kwa faida ya wengi
Unknown · April 2, 2017 at 00:51
Nimependezwa sana na elimu ya kilimo cha matikiti maji.Ntalifanyia kazi na ntaletà mrejesho hapa
Mdee sulley · April 2, 2017 at 09:49
Thanx kwa somo zuri
Mtalula Mohamed · April 2, 2017 at 21:37
Karibu
Mtalula Mohamed · April 2, 2017 at 21:38
Ahsante sana, karibu
Ismail Sadick · April 22, 2017 at 21:00
Mambo ni mazuri sana endelea kutuelimisha
Emmanuel Hinju · April 24, 2017 at 11:42
kikubwa ni mtaji tu,kweli kilimo kinalipa
Emmanuel Hinju · April 24, 2017 at 11:44
kikubwa ni mtaji tu,kweli kilimo kinalipa
Unknown · April 27, 2017 at 15:05
nashukuru kwa elimu yako nzuri sana.nakuhakikishia nitaifanyia kazi fulsa hii na kwa mpango wa mungu nitafanikiwa na wewe ushukuriwe kwani naamini umenisogeza hatua moja mbele
Shedrack Rupenda · April 27, 2017 at 15:12
Labda pia naombeni kuondolewa wasiwasi juu ya kilimo hiki.je jipi kuhusu mkoa wa kagera wilaya ya muleba kilimo hiki ni rafiki wa mazingira?Vipi kuhusu vipimo hivi vya pH,mm za mvua na kiwango cha jotoridi na ubaridi nitavipataje mimi mtu wa hali ya chini kikipato?mbegu na mbolea naweza kuzipata wapi kwa urahisi?vipi kuhusu bei ya vitu hivyo nilivyovitaja?nitashukuru nikipata majibu kupitia email yangu ya srupenda@gmail.com
Mtalula Mohamed · April 27, 2017 at 21:11
Endelea kuwa nasi
Mtalula Mohamed · April 27, 2017 at 21:16
Ahsante sana, fanya juhudi M/Mungu atakuwezesha. Usisahau ku-subscribe kwa mengi mazuri yajayo
Mtalula Mohamed · April 27, 2017 at 21:52
Mazingira / Hali ya hewa ya Muleba haina tatizo na kilimo cha matikiti maji.
Vitu kama mbegu na mbolea vinapatikana katika maduka ya pembejeo za kilimo ama kwa suala la bei: Urea kwa kawaida ni Tsh 50,000, CAN ni Tsh 55,000 na DAP ni 80,000. Hizo ni bei kulingana na mazingira ya kwetu, hata hivyo bei zinaweza kubadilika kulingana na mazingira kwa hiyo inaweza kupungua au kuongezeka kidogo kwa niliyotaja mimi.
Kuhusu vipimo vya Ph, joto na mm za mvua: hivi vinahitaji maelezo ya kutosha kwani ni changamoto kwa wakulima wengi. Hivyo nitaanza makala maalum kwa ajili hiyo.
david emil kikwilu · May 30, 2017 at 13:36
Habari!!
Asante kwa elimu hii ya tikiti maji!!
kilimo cha matikiti katika ukanda wa mto ruvu (mlandizi) kinaweza kukubali bila kuathiri uzalishaji na ubora wa tikiti kama masharti yote ya kilimo hicho yakifwatwa? nikimaanisha hali ya hewa ya eneo inaruhusu?
Asante!!!!
Mtalula Mohamed · June 1, 2017 at 17:13
Ndio kinakubali. Chamsingi ni maji mengi (sio yakutuama lakini) na jua kali.
George Sanane · June 26, 2017 at 22:10
Nitumie pdf ya Kilimo cha matikiti, nimesha lipia 1000 kwenye Airtel money
Unknown · July 4, 2017 at 12:45
Habari naomba namba yako ili tuweze kuwasiliana ili uweze kunielekeza 1kama kuna kulipia Huduma you n.a.
2 ili niweze kupata maelekezo zaidi
Desdel Nyamiti · July 12, 2017 at 14:37
Asante sana kwa elim zur VP mkoa Wa Ruvuma matikiti yanaweza kustaw
dotto shauri · July 19, 2017 at 22:21
Nimefaidika sana na elimu ya kilimocha tikiti maji……
dotto shauri · July 19, 2017 at 22:35
Nimejipanga kupiga pesa tu
Mariam Idrisa · August 1, 2017 at 20:18
Nashukuru kwa somo hili. Naomba number yako tafadhali
Erick Valentine · October 17, 2017 at 08:25
Napimaje ardhi ili kujuwa rutuba kama ina fahaa kwa hicho kilimo cha matikiti..!!? je naweza ku chota udogo wa eneo la shamba nakwenda wanako uza pembejeo na mbegu za mimea wana weza kupima pia..? au sehemu stahiki ni ipi..ili nijirizishe na eneo stahiki..!!?
Beatrice henry · June 18, 2018 at 21:26
Naomba unitafute nina shida nataka unisaidie kuhusiana na kilimo 0653753361
juvenile assey · July 27, 2018 at 14:03
kilimo ni uti wa mgongo sote tunaweza
Maestro · July 27, 2018 at 20:52
Jaman mm ni mwanafunzi wa chuo…nasomea mambo ya jiologia na utafiti wa madini lkn kupitia makala hzi …zimenitia hamasa sana kiasi cha kutokupuuzia kilimo kabsa…asanten sana kwa hii elimu sasa ni kusaka mtaji mtaani ili kukomaa na kilimo
Sebastian Arbogast · July 29, 2018 at 13:28
napenda kilimo, blogu yenu inanipa hamasa sana!
khamis · August 4, 2018 at 16:02
jee naweza kupata no zako ama una group yyte ambayo naweza kutuma pesa ukaniunga?